Het is een klein fragment in een bijzondere collectie filmbeelden, maar het is een waardevolle herinnering voor Erik de Haas uit Wilhelminaoord. Zijn vader is enkele seconden te zien in de unieke opnames van de bevrijding van Leeuwarden. De beelden zijn gemaakt door buurman Johan Witteveen.
Zelf heeft hij nog maar enkele herinneringen aan de oorlogstijd. Geboren in 1941, als jongste zoon van het gezin De Haas, heeft Erik de oorlog vooral beleefd via de verhalen van zijn gezinsleden. De beelden van Johan Witteveen zijn daarom misschien ook wel des te mooier. "Ik kreeg rond de jaarwisseling te horen dat er beelden waren gemaakt van de bevrijding van de Wirdumerdijk", vertelt De Haas in zijn woonkamer in het Drentse Wilhelminaoord.
Op de bijzondere opnamen zijn veel mensen te zien die vieren dat de bevrijders in de Friese hoofdstad aankomen. Een van hen schrijft een boodschap voor de Canadezen op een gevel, het is Alle de Haas. "Welcome dear liberators", een boodschap en een actie die typisch is voor de Leeuwarder winkelier en stempelmaker.
Verzetswerk
De Haas (1899) was fel anti-Duits en had in de oorlogsjaren een stempelmakerij, drukkerij en winkel voor kantoorartikelen op de Wirdumerdijk in Leeuwarden. Tegenwoordig wordt het pand gebruikt als luxe patatzaak, en doet bijna niets meer denken aan de geschiedenis die zich hier heeft afgespeeld. Erik de Haas wil de herinnering aan die tijd echter graag levend houden, en vertelt in zijn woonkamer in Drenthe graag het 'onbekende' verhaal van zijn vader.
Het gezin van De Haas woonde in de jaren '30 en '40 boven de drukkerij: vader, moeder, en vier kinderen. De stempelmakerij van De Haas was ideaal voor het verzet, die er gebruik van kon maken om de stempels van de bezetters na te maken. Deze konden onder andere worden gebruikt op nagemaakte of gestolen 'Ausweisen'.
Erik pakt een stapel oude papieren uit een kast, en haalt met veel zorg en aandacht meerdere persoonsbewijzen tevoorschijn. "Kijk, deze zijn allemaal van mijn vader." Op verschillende, officieel uitziende documenten prijkt de foto van De Haas senior. De naam op de documenten verschilt echter telkens: Jan Zuiderveld, Jacob Broersma. Maar er is ook een document met de echte naam van De Haas. "Dat moet het echte exemplaar zijn", schat zijn zoon. "Mogelijk is de rest vals."
In september 1944, na de mislukte opmars van de geallieerden bij Arnhem, werden alle Leeuwarder mannen in de leeftijd van 17 tot 45 opgeroepen om mee te helpen met de aanleg van een nieuwe verdedigingslinie tussen Arnhem en Delfzijl. De Haas helpt de verzetsgroep Je Maintiendrai met de FABU, een falsificatiebureau.
Alle de Haas in de jaren '10 met z'n kameraden in het Nederlandse leger:
Levensgevaar
De stempels van De Haas waren van levensbelang voor het verzet, maar zorgden voor levensgevaar voor de Leeuwarder leverancier. Toen de stempels door de bezetter werden aangetroffen in een vrachtwagen van kaashandel Tamminga aan de Schrans, werd het spannend voor de winkelier. "Hij werd door iemand getipt, dat hij maar gauw moest verdwijnen." En zo geschiedde.
Niet lang daarna werd de woning van De Haas door de Duitsers doorzocht. Midden in de nacht werd het pand aan de Wirdumerdijk met grote schijnwerpers verlicht, en moest moeder met de drie jongste kinderen het bed uit, om ondervraagd te worden. Erik wordt emotioneel bij de herinnering aan zijn moeder. Die pas veel later aan haar kinderen vertelde dat ze de kleintjes als een soort 'beschermende ring' om zich heen had ervaren. Er werd zelfs nog geprobeerd om de kinderen te beïnvloeden. "Er zijn een paar herinneringen die ik nog heb aan de oorlog, en in één daarvan probeert een Duitse soldaat mij te paaien met een snoepje, om te achterhalen waar mijn vader was." De jongen van nog maar een paar jaar oud, houdt z'n kaken echter op elkaar.
De Haas moest daarna definitief onderduiken. Echter deed hij dat niet op een boerderij of in een woning ver van zijn eigen huis, maar pal naast het pand aan de Wirdumerdijk: achter het orgel van de Doopsgezinde Kerk. "Via een paneel in een slaapkamerkast kon door een soort spouw de consistoriekamer van de kerk worden bereikt", legt zoon Erik uit. "En van daar kon je naar het orgel komen, waar ook naar een Engelse zender kon worden geluisterd."
Doordat het onderduikadres pal naast het woonhuis van de familie De Haas ligt, kan vader Alle zo nu en dan zijn gezin bezoeken. Toch wordt de situatie op een gegeven moment te spannend, waardoor De Haas geen andere keus ziet dan te vertrekken naar familie in Gelderland.
Gevangenschap en bevrijding
Bij terugkomst in Leeuwarden in de laatste maanden van de oorlog krijgen de Duitsers hem toch nog te pakken. Hij wordt overgebracht naar de gevangenis, en moet in die tijd zeer angstig zijn geweest. Gelukkig voor de Fries duurde deze gevangenschap echter niet lang, vanwege een slimme zet van een persoonlijk bekende; Bearde Bakker. Deze gevangenisarts, was tevens de huisarts van de familie De Haas, en kon met een slim smoesje de Duitsers verleiden om de Leeuwarder stempelmaker vrij te laten. "Hij vertelde de Duitsers dat mijn vader een besmettelijke huidziekte had." Dit was genoeg voor de bezetter om de Leeuwarder te laten gaan.
Na de bevrijding op 15 april, wordt er uitgebreid feestgevierd en kan Alle de Haas weer opgelucht ademhalen. Op de filmbeelden van Witteveen kan weer een vrij en gelukkig man worden gezien, verlost van de zorgen van de oorlog.
"Hij heeft er nooit heel veel over verteld", zegt zoon Erik. "Maar toch denk ik dat we nu z'n volledige verhaal hebben, en daar ben ik blij om."
Het is maar één verhaal van de tientallen personen die op de bijzondere beelden van Witteveen te zien zijn. Het verhaal van de buurman op de Wirdumerdijk, het verhaal van de stempelmaker van Leeuwarden.
