Het is in januari precies 75 jaar geleden dat de Duitsers twintig willekeurige gevangenen uit Leeuwarden en Groningen aan de Wâldwei in Dokkum doodschoten. Dat was de wraak van de Duitsers, na een aanslag door het verzet bij De Falom.
De wraakactie van de Duitsers was ongekend. Niet eerder werden er in Friesland zoveel mannen in een keer gedood. Burgemeester Jonker werd gedwongen getuige te zijn van de executies.
In groepjes van vijf werden de gevangen doodgeschoten. De volgende vijf moesten eerst de dode lichamen op de rug leggen voordat ze zelf de kogel kregen. Elf Duitse soldaten voerden de executies uit, de gevreesde SS-leider Albrecht uit Leeuwarden had de leiding.
Op het moment van de executies was het doodstil op straat, maar Dokkumers hoorden vanuit hun huizen de schoten en zagen de lichamen liggen in het besneeuwde weiland. Negen van de vermoorde mannen kwamen uit Leeuwarden en elf uit Groningen. Onder hen vooral verzetsmensen, maar ook drie Joden, onder wie een Hongaar.
De rest van de koude winterdag konden de bewoners aan de Woudweg niet om het drama heen. Ze keken uit op de donkere vlek in het wit besneeuwde weiland, de plek waar de zielloze lichamen van de twintig mannen lagen. Op bevel van Albrecht moesten de lichamen 24 uur blijven liggen, als afschrikwekkend voorbeeld voor het verzet en de bevolking.
"Toen heeft de bezetter wraak genomen. Hij heeft in volstrekte strijd met het volkenrecht, dat zulke maatregelen expressis verbis verbiedt, twintig menschen uit de gevangenis gehaald, die naar Dokkum gebracht en ze daar in groepjes van vijf doodgeschoten".
- Trouw, 1945 via Traces of War
Vergelding
De executie was een vergelding voor een overval door het Friese verzet. Ze wilden de Dokkumer apotheker Piet Gunster bevrijden die was opgepakt. Zijn apotheek was een plek waar het verzet samen kwam, het werd gezien als het hoofdkwartier van het verzet in dit deel van Fryslân. Gunster had daardoor veel informatie over de activiteiten van de ondergrondse. Het Friese verzet wilde niet het risico lopen dat hij tijdens de verhoren zou doorslaan.
Ze wisten dat Gunster vanuit Dokkum zou worden overgebracht naar Leeuwarden, waar de SD zat. Dat moest worden voorkomen.
De meest logische route voor het gevangenistransport was via het gehucht Valom. Daar lokte het verzet de auto in de val. Ze hadden de brug opengezet, zodat de Duitsers gedwongen waren te stoppen.
Hoewel het niet de bedoeling was om geweld te gebruiken, ontstond er na het stilhouden van de wagen chaos. Een van de verzetsmannen schoot op de drie Duitsers die voor in de auto zaten. Een SD'er was gelijk dood, de chauffeur raakte zwaar gewond en overleed later.
Gunster werd in de verwarring door een van zijn bevrijders geraakt in zijn been. Maar hij wist weg te komen en overleefde de bevrijdingsactie. Hij kon na de actie onderduiken en overleefde de oorlog.
Beeldmateriaal
De executie van de 20 mannen op de Woudweg in Dokkum, is goed gedocumenteerd. Want ondanks een filmverbod van de Duitsers, lukte het filmmaker Oeds Andries Brouwer uit Dokkum om stiekem beelden te maken van de kisting van de lichamen van de slachtoffers van de executie. Normaal filmde Brouwer dagelijkse taferelen in oorlogstijd: spelende kinderen, winterpret en tanks die hun weg door Dokkum maakten. Maar voor de gevolgen van de massa-executie op de Woudweg maakte Brouwer een uitzondering.
Vanuit zijn huis filmde de Dokkumer cameraman hoe personeel van de begrafenisonderneming, begeleid door Duitse militairen, de lijkkisten in rijen opstelden om de doden te bergen.
Brouwer filmde ook hoe de kisten in een stoet per paard en wagen werden afgevoerd. Zijn motivatie om dit vast te leggen was even simpel als dringend: "Vertel het uw nageslacht."
In het Omrop Fryslân programma Bynt, werd op 15 april 2015 aandacht besteed aan deze bijzondere beelden. Conservator van het verzetsmuseum Hans Groeneweg vertelt in het programma over de beelden en de betekenis daarvan. Vanaf minuut 16:18:
Speciale herdenking
In Dokkum is woensdag 22 januari 2020 de executie van deze twintig slachtoffers herdacht. Dat werd gedaan met het leggen van kransen en een herdenkingsbijeenkomst in de Fonteinkerk. Aan de herdenking werd meegewerkt door leerlingen van het Dockinga College.
Omdat het dit jaar 75 jaar geleden is, was er extra aandacht voor de gebeurtenis. De stoet liep van Sporthal de Doelstien naar het monument waar de kransen werden gelegd, onder anderen door leerlingen van het Dockinga College.
Daarna was er in de Fonteinkerk nog een herdenking met een toespraak van burgemeester Kramer.
Dit artikel is deels afkomstig van de NOS, alwaar iedere dag het nieuws uit 1945 wordt gepubliceerd.
