Het is 75 jaar geleden dat concentratie- en vernietigingskamp Auschwitz is bevrijd. Overal ter wereld wordt hierbij stilgestaan, ook in Fryslân. Zo zijn er maandag 27 januari herdenkingen in Gytsjerk en in Leeuwarden.

Leeuwarden: 55 Joodse mensen kwamen terug

Burgemeester Sybrand Buma gaf een toespraak tijdens de herdenking in Leeuwarden in de Blokhuispoort. "Ook uit Leeuwaren zijn Joden weggevoerd en vergast in Auschwitz en andere kampen. Vóór de oorlog was er een gemeenschap van honderden, maar er zijn er maar 55 teruggekomen," zegt Buma. Daarom is het belangrijk om te herdenken. "Wat mij betreft gaan we hier altijd mee door. Want Auschwitz heeft Europa bepaald en het vreselijke leed dat daar geleden is mag zich niet herhalen. Alleen door herinneren en te herdenken kunnen we beseffen hoe erg het was."

Burgemeester Sybrand Buma over de herdenking in Leeuwarden

Buma ziet wel dat het herdenken van de Holocaust verandert. "Ik ben natuurlijk geboren in 1965 en opgegroeid met ouders die de oorlogstijd beide hebben meegemaakt. Ik denk dat mijn hele generatie het van de verhalen van hun ouders had. Nu moet je het hebben van andere verhalen, minder verhalen van overlevenden. Ik ben groot geworden met de verhalen, de generaties van nu veel minder."

Daarom ziet Buma het als een verplichting om de verhalen te vertellen. "Dit jaar zal er weer een nieuw monument worden geplaatst bij de oude Joodse school met de namen van de Leeuwarders die als Joodse burgers zijn afgevoerd. Ook om te laten zien dat die namen niet uit ons geheugen mogen verdwijnen. Het moet in je systeem zitten dat de vrijheid die we nu kennen niet vanzelfsprekend is en dat deze ooit bevochten is. Na de oorlog werd gezegd: nooit meer Auschwitz. Dat is een kreet die we moeten vasthouden."

Gytsjerk: het verhaal van smidsknecht Franz Wagner

Verslaggever Geert van Tuinen vertelde maandag op de herdenking van 75 jaar vrijheid in Gytsjerk het verhaal fan Franz Wagner. De herdenking vond plaats bij het holocaustmonument, bij de Rinia van Nautawei en de Trynwâldsterdyk.

Franz Wagner (1920-1942) was een Joodse vluchteling, die uit Breslau kwam. Dat ligt nu in Polen, maar lag toenderdijd nog in Duitsland. Wagner kwam in 1939 naar Fryslân. "Hij kon bij de smid Klaas Olijnsma in Gytsjerk het vak van de smid gaan leren, dat was de opa van mijn vrouw. Franz Wagner werd naar Gytsjerk gestuurd door een Cohen uit Leeuwarden, die ijzerhandelaar was en die 'Klaas smid' wel kende."

Van Tuinen geeft aan dat er in Gytsjerk helemaal geen Joodse gemeenschap was. "Het verhaal gaat zelfs dat Franz het enige holocaust-slachtoffer van de Trynwâlden is. Toch waren er wel veel Joodse onderduikers." In mei 1942 moesten Joodse mensen een Jodenster op de kleren laten zetten. "Dat moest er van Franz beslist opgenaaid worden. Dat wilde hij zelf, hij was er trots op. Het voorzag hem van een identiteit."

Op den duur kwam de politie bij Olijnsma en Wagner aan de deur. "'We moeten je oppakken', zeiden zij. 'Ik zou onderduiken, als ik jou was'. De politiemannen waarschuwden hem. Maar Franz zei: 'dat doe ik niet. Ik loop er niet voor weg.' Op een dag moest de politie Franz echt halen. Zelfs toen hebben ze nog tegen hem gepraat, maar hij wilde niet vluchten." Wagner werd meegenomen en is op 30 september 1942 vermoord in Auschwitz.

Verslaggever Geert van Tuinen over het verhaal van Franz Wagner